Hallux valgus, czyli paluch koślawy potocznie nazywany halluksem to dość powszechnie występująca – bo u około 4% populacji – deformacja polegająca na przemieszczaniu się I kości śródstopia w kierunku przyśrodkowym, co powoduje „wystawanie” jej głowy i tworzenie się charakterystycznego uwypuklenia (tzw. buniona) na wewnętrznej krawędzi stopy, w pierwszym stawie śródstopno-paliczkowym. Jednocześnie zmiana ta powoduje odchylenie palucha w stronę zewnętrznej krawędzi stopy, a niekiedy wręcz nachodzenie na pozostałe palce. Halluksy znacznie utrudniają wybór wygodnego obuwia, a przede wszystkim bywają bolesne, przez co mogą ograniczać codzienną aktywność. Czy schorzenie to można leczyć nieoperacyjnie?
Jakie są przyczyny powstawania halluksów?
Paluch koślawy jest głównie schorzeniem kobiet. Na jego rozwój ogromny wpływ ma bowiem rodzaj noszonego obuwia. Do deformacji dochodzi w związku z częstym noszeniem butów z wąskimi czubkami, zwłaszcza na wysokim obcasie i bez odpowiednio amortyzującej stopę podeszwy. Nienaturalne ułożenie palców, ich uciskanie, a także nieprawidłowe rozłożenie ciężaru ciała na poszczególne części stopy sprawia, że ulega ona stopniowej deformacji.
Niewłaściwe obuwie przyspiesza powstawanie halluksów, ale zwykle jest jedynie ich bezpośrednią przyczyną. Deformacja ta ma podłoże wieloczynnikowe i może dojść do niej niezależnie od rodzaju noszonego obuwia. Możliwe przyczyny to:
- płaskostopie,
- nadwaga i otyłość,
- stojący tryb życia,
- niska aktywność fizyczna,
- choroby reumatologiczne,
- zaburzenia neurologiczne,
- przebyte urazy stopy.
Mechanizm rozwoju halluksów powiązany jest z niedostateczną stabilizacją torebkowo-więzadłową, która z kolei może mieć podłoże wrodzone – stąd częste występowanie schorzenia u bliskich krewnych).
Objawy towarzyszące koślawości palucha
Pierwsze objawy koślawości palucha mogą wystąpić już w dzieciństwie, choć zwykle deformacja ta rozwija się w wieku dorosłym. W początkowej fazie jest bezbolesna i ma charakter izolowany. Z czasem dołącza do niej deformacja całej stopy – halluksom niemal zawsze towarzyszy wtórne płaskostopie poprzeczne, pozostałe palce mogą stać się młotkowate. Zaburzenia w obrębie stopy wpływają na funkcjonowanie całego narządu ruchu, mogą powodować problemy dotyczące stawów kolanowych czy dolegliwości w odcinku lędźwiowo-krzyżowym kręgosłupa.
Jeśli chodzi o dolegliwości dotyczące samej stopy, do najczęstszych należą:
- stan zapalny tkanek miękkich w obrębie buniona – jego zaczerwienienie, obrzęk, tkliwość oraz bolesność,
- uczucie mrowienia, drętwienia lub/i piekący ból promieniujący do palucha w związku z podrażnieniem nerwów w okolicy buniona,
- metatarsalgia, czyli bóle pod kośćmi śródstopia (związane z płaskostopiem),
- trudności z chodzeniem.
Ponieważ przy paluchu koślawym dochodzi do zaburzenia równowagi mięśniowej, choroba ta zawsze ma charakter postępujący. Halluksy występują najczęściej w obu stopach, choć postęp deformacji nie musi być równomierny.
Czy możliwe jest nieoperacyjne leczenie halluksów?
Decyzję na temat metody leczenia halluksów podejmuje lekarz ortopeda. Postępowanie zależy od stopnia zaawansowania deformacji. Niestety, w większości przypadku pacjenci zgłaszają się do specjalisty w zaawansowanym stadium choroby, z powodu towarzyszących jej dolegliwości. Wówczas metody zachowawcze mogą co najwyżej zatrzymać postęp deformacji, ale nie spowodują jej wycofania. Jedynym sposobem na wyleczenie zmiany jest zabieg operacyjny.
Współczesne zabiegi chirurgiczne stosowane w leczeniu halluksów przynoszą zwykle bardzo satysfakcjonujące rezultaty w postaci korekty zniekształcenia i uśmierzenia dolegliwości. Po zabiegu pacjent nie jest unieruchomiony – może korzystać ze specjalnej ortezy (przez około 6 tygodni), która zapewnia mu duży zakres aktywności. Jeśli pacjent stosuje się do zaleceń lekarza i fizjoterapeuty nie grozi mu ponowna deformacja stopy.
Rola fizjoterapii w leczeniu halluksów
Metody fizjoterapii nie są w stanie usunąć deformacji w jej zaawansowanym stadium, co nie oznacza, że nie są pomoce w leczeniu halluksów. Mogą powstrzymać postęp choroby w jej wczesnej fazie i służą zniesieniu uciążliwych dolegliwości związanych z koślawością palucha. Są także niezbędnym uzupełnieniem leczenia operacyjnego.
W zachowawczym leczeniu palca koślawego stosuje się:
- masaż leczniczy,
- fizykoterapię (np. falę uderzeniową, krioterapię, pole magnetyczne),
- kinezyterapię,
- kinesiotaping,
- zaopatrzenie ortopedyczne.
Fizjoterapia służy zwiększeniu ruchomości w stawie, rozciągnięciu przykurczonych tkanek, wzmocnieniu mięśni i więzadeł stopy. Pomocna jest także korekcja ustawienia paluchai pracy stopy przy obciążeniu, czemu służy m.in. dobór odpowiednich wkładek do butów. Zabiegi fizjoterapeutyczne przyspieszają proces rekonwalescencji po zabiegu, znosząc ból, obrzęk czy stan zapalny. Wcześnie podjęta rehabilitacja pozwala uniknąć pozabiegowych powikłań i umożliwia szybszy powrót do pełnej sprawności.